-
Η σωτήρια φωνή του “εθνικισμού” και ο κίνδυνος της αγαπολογίας. - July 24, 2020
-
Black lives matter τελικά; - June 15, 2020
-
Φταίνε οι Τούρκοι; - December 28, 2019
-
Μεταναστευτικό : Πρόταση – Λύση - November 21, 2019
-
Ακτιβισμός αχαριστίας. - October 31, 2019
-
Μιντιακή αριστερή προπαγάνδα - October 29, 2019
-
Δεν είναι μεταναστευτικό, είναι εποικισμός. - October 3, 2019
-
Γιατί δεν θα αφομοιωθούν; - August 13, 2019
-
Το κάπνισμα επιτρέπετε… - July 27, 2019
-
Μεταναστευτικό και ναρκισσισμός. - July 3, 2019
Τα ερωτήματα και η θεωρία της λογοθεραπείας του Viktor Frankl
Δύο λόγια για τον επιστήμονα-συγγραφέα. Ο ψυχίατρος Victor Frankl είναι ο εμπνευστής και γεννήτορας της Λογοθεραπείας (Τρίτη Σχολή Ψυχοθεραπείας της Βιέννης, μετά την Ψυχανάλυση του Φρόυντ και την Ατομική Ψυχολογία του Άντλερ).
Γεννήθηκε το 1905 και διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής της νευρολογίας και Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Έγραψε 20 βιβλία, που μεταφράστηκαν σε 14 γλώσσες. Το κλασικό του έργο «Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας – Από το στρατόπεδο του θανάτου στον Υπαρξισμό – Εισαγωγή στη Λογοθεραπεία» ξεπέρασε σε κυκλοφορία στην Αμερική τα δυόμιση εκατομμύρια αντίτυπα και κρίθηκε σαν το βιβλίο της χρονιάς 1961-1962…
…Διαβάζοντας κανείς αυτό το έργο του Victor Frankl γίνεται κοινωνός των εμπειριών και των βιωμάτων του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς και Νταχάου όπου έζησε αιχμάλωτος για τρία χρόνια. Εμπειρίες που επιβεβαίωσαν τη θεμελιώδη σημασία του σκοπού ή του νοήματος στη ζωή.
Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί μπορούσε να διαπιστώσει κανείς ότι μεγαλύτερες δυνατότητες να επιβιώσουν είχαν εκείνοι με την επίγνωση ότι υπάρχει νόημα στη ζωή τους κι ότι κάποιο έργο τούς περίμενε να εκπληρωθεί. Μέσα σ’ αυτούς και ο συγγραφέας, που επέζησε με τη βοήθεια της βαθιάς του επιθυμίας να επανασυντάξει τα χαμένα του χειρόγραφα. Με αυτόν τον τρόπο κυοφορήθηκε μέσα στη φρίκη και τις ταπεινώσεις η Λογοθεραπεία του. (Λογοθεραπεία: από τον ελληνικό όρο «λόγος» που σημαίνει νόημα, σκοπός).
Προέρχεται η ελευθερία του ατόμου από τις καταστάσεις;
Είναι ο άνθρωπος έρμαιο των καταστάσεων;
Κι αν οι καταστάσεις είναι αυτές των στρατοπέδων συγκέντρωσης που οδηγούν σε συναισθηματική νέκρωση και απάθεια, σε παλινδρόμηση στη πρωτόγονη ψυχική ζωή (με το να περιστρέφεται όλη η ψυχική ζωή γύρω από την επιθυμία για τροφή λόγω υποσιτισμού);
Όχι ο άνθρωπος δεν είναι έρμαιο των καταστάσεων και δεν προσδιορίζεται από αυτές, τοποθετείται ο Frankl. Αυτός προσδιορίζει τον εαυτό του και αποφασίζει κατά πόσο θα υποκύψει σε ορισμένες καταστάσεις ή θα τις αντιμετωπίσει (και πως). Υπάρχει η ελευθερία του ατόμου να παίρνει στάση έναντι των καταστάσεων. Με τις θέσεις αυτές γίνονται φανεροί και οι δεσμοί με το Υπαρξιακό…
Ποιές είναι όμως οι σχέσεις με την Ψυχανάλυση;
Η αντικειμενικότητα είναι βασική αρχή κάθε επιστήμης και δεν θα μπορούσε να απουσιάζει απὸ τη σχολή του Φρόυντ, του πατέρα της ψυχανάλυσης. Ο Viktor Frankl, καθηγητὴς της ψυχιατρικής στη Βιέννη και ιδρυτής της σχολής της λογοθεραπείας, κριτικάροντας τη σχολή της ψυχανάλυσης, γράφει:
«Ἡ ψυχανάλυση δὲν υἱοθέτησε ἁπλῶς τὴν ἀντικειμενικότητα – ὑποτάχτηκε σ’ αὐτήν. Ἡ ἀντικειμενικότητα ὁδήγησε σὺν τῷ χρόνῳ στὴν ἀντικειμενοποίηση, ἢ τὸν ὑποβιβασμὸ τοῦ ἀνθρώπου σὲ πράγμα. Μὲ ἄλλα λόγια, μετέτρεψε τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο σὲ ἀντικείμενο, τὸ ἀνθρώπινο πλάσμα σὲ πράγμα. Ἡ ψυχανάλυση θεωρεῖ τὸν ἄρρωστο ὡς κάτι τὸ κυβερνώμενο ἀπὸ “μηχανισμούς”, καὶ ἀντιλαμβάνεται τὸν θεραπευτὴ ὡς τὸ πρόσωπο ποὺ ξέρει πῶς νὰ χειρίζεται αὐτοὺς τοὺς μηχανισμούς. Εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ξέρει τὴν τεχνικὴ τῆς διορθώσεως τῶν διαταραχθέντων μηχανισμῶν.
Πίσω ὅμως ἀπὸ μία ἑρμηνεία τῆς ψυχοθεραπευτικῆς ὡς ἁπλῆς τεχνικῆς καραδοκεῖ ὁ κυνισμός. Ἡ ἀλήθεια εἶναι πὼς μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν θεραπευτὴ ὡς ἁπλὸ τεχνικό, μόνο ἂν δοῦμε πρῶτα τὸν ἄρρωστο ὡς ἕνα εἶδος μηχανῆς. Μόνο ἕνας ἄνθρωπος μηχανή, θὰ ἔλεγα, χρειάζεται ἕνα γιατρὸ τεχνικό».
Καὶ συνεχίζει ὁ V. Frankl: «Τὴν ἀνθρώπινη ψυχή, ποὺ εἶναι ἕνα ὅλο, ἡ ψυχανάλυση τὴ βλέπει κομματιασμένη, γιατὶ τὴν ἀντιλαμβάνεται ὡς κάτι ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ χωριστὰ μέρη, δηλαδὴ διάφορες ὁρμές, οἱ ὁποῖες μὲ τὴ σειρά τους ἀποτελοῦνται ἀπὸ τὰ λεγόμενα “συστατικὰ τῶν ὁρμῶν’’… Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ἡ ἀκεραιότητα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καταστρέφεται κατὰ κάποιο τρόπο. Μπορεῖ ἀκόμα νὰ λεχθεῖ πὼς ἡ ψυχανάλυση ἀποπροσωποποιεῖ τὸν ἄνθρωπο» (V. Frankl, O Θεὸς τοῦ Ἀσυνειδήτου, ἐκδ. ΤΑΜΑΣΟΣ, σ. 20-21).
Ο Frankl διατηρεί διακριτικά αποστάσεις. Η Λογοθεραπεία σε σύγκριση με τη Ψυχανάλυση είναι μέθοδος λιγότερο αποκαλυπτική, λιγότερο ενδοσκοπική. Προσπαθεί να διακόψει τους αναδρομικούς μηχανισμούς (φαύλους κύκλους) που αποτελούν σοβαρό παθογενετικό παράγοντα των νευρώσεων. Παράδειγμα τέτοιου μηχανισμού, τέτοιας αλυσίδας γεγονότων παρατηρείται σε περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής όπου ο ασθενής αντιμάχεται τις ιδέες που τον βασανίζουν. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως ενισχύεται η δύναμη των ιδεών που τον ενοχλούν, γιατί η πίεση επισπεύδει την αντίδραση με αντί-πίεση. Και πάλι το σύμπτωμα ενισχύεται. Αν ο ασθενής παύσει να αντιμάχεται τις ψυχαναγκαστικές του ιδέες και προσπαθήσει να τις «γελοιοποιήσει» εφαρμόζοντας τη λογοθεραπευτική τεχνική της αντίθετης πρόθεσης, ο φαύλος κύκλος διασπάται και το σύμπτωμα περιορίζεται και ατροφεί. Βλέπουμε ότι δεν γίνεται προσπάθεια αποκωδικοποίησης (αποκρυπτογράφησης) του νευρωτικού συμπτώματος που είναι το σύμβολο μιας ψυχοσύγκρουσης όπως αυτό προχωρεί στην ψυχανάλυση. Δεν γίνεται προσπάθεια αποκάλυψης και ανάδυσης της σύγκρουσης στη σφαίρα του συνειδητού. Για τη λογοθεραπευτική τεχνική αυτό που έχει παθογενετική σημασία είναι η χαρακτηριστική εγωκεντρικότητα του νευρωτικού. Αυτή την εγωκεντρικότητα προσπαθεί να την εξουδετερώσει με την από-κέντρωση, που με τη σειρά της πραγματοποιείται με επαναπροσανατολισμό του ασθενούς προς ένα συγκεκριμένο νόημα, μιαν αποστολή στη ζωή!
Βασικό έργο της λογοθεραπείας είναι να βοηθήσει τον ασθενή να βρει νόημα και σκοπό στη ζωή του. Στο βαθμό που βοηθά τον ασθενή να ανακαλύπτει τον υπολανθάνοντα λόγο της ύπαρξης του και να αποκτά επίγνωσή του, μοιάζει με αναλυτική διαδικασία. Η θεώρηση όμως του ασθενή, του ανθρώπου γενικότερα, διαφέρει σημαντικά στη Λογοθεραπεία και στην Ψυχανάλυση…
…Η θέληση του ανθρώπου για νόημα μπορεί να ματαιωθεί, οπότε σ’ αυτή την περίπτωση μιλάμε (από τη λογοθεραπευτική σκοπιά) για «υπαρξιακή απογοήτευση». Η απογοήτευση με τη σειρά της μπορεί να καταλήξει στις «νοογενείς» νευρώσεις (λογοθεραπευτικός όρος) σε αντίθεση με τις νευρώσεις με την συνηθισμένη έννοια, δηλαδή τις ψυχογενείς. Οι «νοογενείς» νευρώσεις έχουν την προέλευσή τους στις συγκρούσεις μεταξύ διαφόρων αξιών (ή αλλιώς πνευματικά διλήμματα) και όχι στις συγκρούσεις μεταξύ ενστικτικών και αντιενστικτικών δυνάμεων. Επομένως χρειάζεται μία θεραπευτική αγωγή που θα διεισδύσει στην πνευματική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης, γιατί πρέπει να αντιμετωπισθεί η ματαίωση του πόθου του ανθρώπου για μία ζωή με περιεχόμενο και νόημα…
Στρατόπεδα συγκέντρωσης: αφαίρεση όλων των προσωπικών αντικειμένων από τους κρατούμενους, θάλαμοι αερίων, σφαγές και κρεματόρια για τους πιο «ασθενικούς», ξύλο, βαριά καταναγκαστική εργασία και υποσιτισμός, ύπνος πάνω σε σανίδες, επιδημίες τύφου, συναισθηματική νέκρωση για αυτοάμυνα, ψυχικός πόνος από τις άδικες ταπεινώσεις, παλινδρόμηση στη πρωτόγονη ψυχική ζωή (μοναδικό μέλημα η επιβίωση και η εξασφάλιση τροφής), κατακρήμνιση της ύπαρξης στο επίπεδο της αγελαίας ζωή, μετατροπή του ανθρώπου σε αντικείμενο προς εξόντωση.
Όμως ο πόνος είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Κι είναι ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος αποδέχεται τη μοίρα του και το πόνο που του επιβάλλει, ο τρόπος που σηκώνει το σταυρό του και που αντιδρά ακόμη και στις χειρότερες συνθήκες, που θα του δώσει ένα βαθύτερο νόημα στη ζωή. Μπορεί ο άνθρωπος να μείνει αξιοπρεπής και αλληλέγγυος στον συνάνθρωπο. Ή αντίθετα, στον ανελέητο αγώνα του για αυτοσυντήρηση να καταντήσει κτήνος…